A fydd ffioedd y Tribiwnlys Cyflogaeth yn dychwelyd yng Nghymru?

Ar 29 Ionawr 2024, lansiodd y Weinyddiaeth Gyfiawnder ymgynghoriad ar ailgyflwyno ffioedd y Tribiwnlys Cyflogaeth, a’r Tribiwnlys Apêl Cyflogaeth. Er bod y cynnig yn dal i fod yn y cam ymgynghori, efallai y bydd rhai ohonoch yn meddwl tybed a fyddai hyn yn berthnasol yng Nghymru.

Ar hyn o bryd mae Cymru yn rhan o awdurdodaeth gyfreithiol sengl Cymru a Lloegr. Cyflwynodd Deddf Cymru 2017 fodel “cadw pwerau” sy’n golygu y gall Senedd Cymru ddeddfu ar bynciau nad ydynt wedi’u cadw i senedd y DU. Un o’r materion sydd wedi’u cadw yw’r system lysoedd, gan gynnwys ei chreu a’i hawdurdodaeth, sy’n golygu bod senedd y DU yn cadw rheolaeth dros a ddylai awdurdodaeth sengl Cymru a Lloegr barhau.

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru bapur gwyn y llynedd o’r enw ‘System Dribiwnlysoedd Newydd i Gymru’. Efallai y byddwch yn meddwl tybed a yw hyn yn effeithio ar system y Tribiwnlys Cyflogaeth yng Nghymru. Yr ateb byr yw, nac ydi. Mae’r papur gwyn yn berthnasol i nifer o dribiwnlysoedd datganoledig yn unig, sy’n gweithredu o dan eu deddfwriaeth eu hunain a elwir gyda’i gilydd yn “Dribiwnlysoedd Cymru”. Mae enghreifftiau’n cynnwys Tribiwnlys Adolygu Iechyd Meddwl Cymru a Thribiwnlys Anghenion Addysgol Arbennig Cymru. Yn hollbwysig, fodd bynnag, nid yw’r Tribiwnlys Cyflogaeth yn un o Dribiwnlysoedd Cymru ac felly mae’n dal i fod o fewn awdurdodaeth Cymru a Lloegr.

Er nad yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud unrhyw gyfrinach o’i hawydd i weld y system gyfiawnder yn cael ei datganoli ymhellach, am y tro bydd Tribiwnlysoedd Cyflogaeth yng Nghymru yn ddarostyngedig i’r un rheolau â’r rhai yn Lloegr.

Felly beth yw’r cynigion ar gyfer ailgyflwyno ffioedd y Tribiwnlys Cyflogaeth?

Yn flaenorol, diddymwyd ffioedd y Tribiwnlys Cyflogaeth yn 2017 pan ddyfarnodd penderfyniad R (ar gais UNSAIN) v Arglwydd Ganghellor fod y ffi am hawliad tribiwnlys nodweddiadol, tua £390 ar y pryd, yn cyfyngu mynediad i gyfiawnder yn anghyfreithlon.

Os caiff ffioedd tribiwnlys eu hailgyflwyno, bydd hawlwyr yn talu ffi fwy cymedrol o £55 i gyflwyno hawliad mewn tribiwnlys, neu i gyflwyno apêl gyda’r Tribiwnlys Apêl Cyflogaeth, waeth beth fo’r math o hawliad/apêl neu nifer yr hawlwyr/apelwyr sy’n gysylltiedig â’r hawliad.

Cynigir na fydd angen ffioedd pellach ar unrhyw adeg yn ystod achos tribiwnlys ar ôl y taliad cychwynnol, oni bai bod parti yn dymuno apelio yn erbyn dyfarniad, penderfyniad, cyfarwyddyd neu orchymyn y tribiwnlys drwy fynd i’r Tribiwnlys Apêl Cyflogaeth. Ar y pwynt hwn, codir ffi ychwanegol o £55 am bob sail apêl.

Dywed y Weinyddiaeth Gyfiawnder ei bod wedi dyfeisio’r ffioedd sydd newydd eu cynnig gyda phenderfyniad Unsain v Arglwydd Ganghellor mewn golwg, er mwyn sicrhau bod y ffioedd yn parhau i fod yn fforddiadwy ac yn gymesur. Gall y rhai na allant fforddio’r ffioedd arfaethedig fod yn gymwys i gymryd rhan mewn cynllun ad-dalu ffioedd y gallant dderbyn eithriad llawn neu rannol oddi tano.

Y rhesymeg swyddogol dros y cynnig yw cynyddu effeithlonrwydd a dod â Thribiwnlysoedd Cyflogaeth, gan gynnwys y Tribiwnlys Apêl Cyflogaeth, yn unol â llysoedd a thribiwnlysoedd eraill ledled y DU. Fodd bynnag, mae’n anodd gweld sut y bydd y refeniw a amcangyfrifir, sef £1.3-1.7m y flwyddyn, yn cael llawer o effaith ar yr ôl-groniadau a’r problemau gweinyddol sy’n wynebu tribiwnlysoedd.

Gall y cymhelliant mwy tebygol o ailgyflwyno ffioedd tribiwnlys fod yn eu defnydd fel ataliaeth feddal i hawlwyr blinderus a chyfresol. Yn dilyn diddymu’r drefn ffioedd flaenorol ym mis Gorffennaf 2017, cynyddodd nifer yr hawliadau Tribiwnlys Cyflogaeth o 90%. Mae’r cynnydd hwn, ynghyd â’r cynnydd pellach mewn hawliadau a welwyd yn ystod pandemig Covid-19, ynghyd â chyfyngiadau cyllidebol, wedi arwain at lai o fetio hawliadau sydd newydd eu cyhoeddi cyn iddynt gyrraedd y cam gwrandawiad rhagarweiniol.

Mae hyn, yn ogystal â chynyddu’r baich ar y tribiwnlys, wedi arwain at gostau cynyddol a gwastraffu adnoddau i ymatebwyr wrth amddiffyn honiadau annheilwng nad oes ganddynt lawer o ragolygon o lwyddiant neu honiadau lle nad oes gan yr hawlydd ddigon o wasanaeth i ddod â’r hawliad. I ryw raddau, gall cyflwyno ffi gymedrol atal hawliadau o’r fath.

Mae disgwyl i ymgynghoriad y Weinyddiaeth Gyfiawnder ddod i ben ar 25 Mawrth 2024 gydag unrhyw newidiadau i’w gweithredu cyn gynted â mis Tachwedd 2024.