Pan fydd person yn marw gan adael ewyllys, bydd fel arfer wedi penodi ysgutor (neu ysgutorion niferus) i weinyddu ei ystâd.
Rôl ysgutor yn gyffredinol yw:
- canfod yr asedau sy’n eiddo i’r person sydd wedi marw a’u casglu i mewn
- sicrhau bod unrhyw a phob rhwymedigaeth (gan gynnwys treth etifeddiant, os yw’n berthnasol) yn cael eu talu o’r ystâd
- dosbarthu gweddill yr ystâd (unwaith y bydd yr holl rwymedigaethau wedi’u talu) yn unol â thelerau’r ewyllys.
Er mwyn i’r ysgutor gyflawni’r dyletswyddau hyn, bydd angen grant profiant arnynt yn aml. Er bod rhai mathau o ased y gellir ymdrin â hwy heb un, fel arfer bydd angen yr awdurdod hwnnw ar ysgutor i weinyddu llawer o ystâd person.
Beth yw grant profiant?
Mae grant profiant i bob pwrpas yn orchymyn llys a gyhoeddir gan y Gofrestrfa Profiant sy’n cadarnhau awdurdod yr ysgutor a enwir yn yr ewyllys i ddelio â gweinyddu’r ystâd. Fel arfer, bydd angen i’r ysgutor ddarparu copi ohono i’r gwahanol sefydliadau lle’r oedd gan y person asedau e.e. i gau cyfrifon banc neu i werthu neu drosglwyddo cyfranddaliadau a buddsoddiadau. Fel arfer, bydd angen grant profiant hefyd i alluogi i’r ysgutor werthu eiddo a oedd ym mherchnogaeth yr ymadawedig yn ei enw ei hun yn unig.
Wedi dweud hynny, ni fydd ysgutor bob amser yn gofyn am grant profiant i ddelio â’r asedau mewn ystâd ac mae rhai amgylchiadau lle gellir gweinyddu asedau heb grant profiant.
Asedau sy’n mynd i’r ysgutor
Mae Deddf Gweinyddu Ystadau (Taliadau Bach) 1965 ac Atodlen 7 o Ddeddf Cymdeithasau Adeiladu 1986 yn caniatáu i asedau penodol gael eu talu heb grant profiant pan nad yw gwerth yr asedau hynny’n fwy na £5,000. Yr asedau dan sylw fel arfer yw:
- cyfrifon banc a chymdeithas adeiladu (er bod y rhan fwyaf o fanciau a chymdeithasau adeiladu yn gosod eu rheolau a’u gofynion mewnol eu hunain fel y gall y swm y gellir ei dalu heb grant profiant fod yn uwch)
- Cynhyrchion Cynilo Cenedlaethol fel bondiau premiwm
- Adneuon undebau llafur aelodau
- Cyfrifon cadw Cymdeithas Gyfeillgar a Chymdeithas Ddiwydiannol neu Ddarbodus
- Ôl-ddyledion cyflog neu fudd-daliadau pensiwn sy’n ddyledus i gyflogai i adran o’r llywodraeth
- Pensiynau lle’r oedd y person yn aelod o’r heddlu, yr awdurdod tân, yr Awyrlu Brenhinol neu’r Fyddin.
Fel arfer, gellir ymdrin â’r asedau hyn drwy roi’r dystysgrif marwolaeth i’r sefydliadau perthnasol a bydd rhai hefyd am weld copi o’r ewyllys. Bydd gan bob sefydliad ei ofynion unigol ei hun, felly mae’n bwysig gwirio gyda phob un beth yn union y bydd ei angen arnynt.
Fel arfer, gall ysgutor werthu eiddo personol y person heb fod angen grant profiant, ond cofiwch y bydd angen i eiddo personol gael ei brisio o hyd at ddibenion treth etifeddiant cyn iddo gael ei werthu neu ei roi i ffwrdd.
Yn achos arian parod a geir yn eu cartref neu ymhlith eu heiddo, ni fydd angen grant profiant ar yr ysgutor i ddelio â’r cronfeydd hynny.
Asedau nad ydynt yn trosglwyddo i’r ysgutor
Mae rhai asedau na fyddant, pan fydd person yn marw, yn trosglwyddo i’w ysgutor ond a fydd yn hytrach yn trosglwyddo’n awtomatig i rywun arall.
Yn aml, bydd person penodol wedi’i enwebu i dderbyn asedau penodol – er enghraifft, adneuon gyda Chymdeithasau Cyfeillgar a Chymdeithasau Diwydiannol a Darbodus. Bydd asedau sydd wedi’u henwebu yn mynd y tu allan i ystâd yr ymadawedig (ac ymdrinnir â hwy yn unol â thelerau’r enwebiad) felly ni fydd angen grant profiant i ddelio â hwy.
Bydd asedau sy’n eiddo ar y cyd ac sydd wedi’u dal, gan gynnwys cyd-denantiaethau, yn trosglwyddo’n awtomatig i’r perchennog sydd wedi goroesi ar ôl y farwolaeth. Gelwir hyn yn egwyddor goroesedd ac mae’n gymwys beth bynnag y mae’r person ymadawedig wedi’i bennu yn ei ewyllys – nid oes angen grant profiant i ddelio â’r asedau hyn.
Sefyllfa arall o’r fath yw lle mae’r ymadawedig wedi gwneud rhodd gan ragweld marwolaeth. I fod yn gymwys fel rhodd gan ragweld marwolaeth, rhaid bod yr amodau a ganlyn wedi’u bodloni:
- Rhaid bod yr ymadawedig wedi gwneud y rhodd yn credu eu bod yn mynd i farw’n fuan
- Eu bod wedi marw mewn gwirionedd
- Eu bod wedi rhoi’r rhodd
- Roedd modd rhoi’r rhodd i ffwrdd.
Gan dybio bod yr amodau uchod i gyd yn cael eu bodloni, mae’r rhodd yn pasio, ar eu marwolaeth, i’r derbynnydd arfaethedig ac nid i ysgutor yr ystâd.
Asedau nad ydynt yn rhan o’r ystâd
Nid yw rhai asedau’n ffurfio rhan o ystâd yr ymadawedig ac fe’u gweinyddir heb grant profiant. Mae’r rhain fel arfer yn cynnwys budd-daliadau marwolaeth mewn gwasanaeth, budd-daliadau pensiwn cyfandaliad a pholisïau yswiriant bywyd a ysgrifennwyd mewn ymddiriedolaeth. Yn gyffredinol, telir buddion pensiwn marwolaeth mewn gwasanaeth a chyfandaliad i fuddiolwyr a bennir gan yr ymadawedig gan yr ymddiriedolwyr pensiwn/cyflogwr. Fel arfer, telir enillion y polisïau yswiriant bywyd a ddelir mewn ymddiriedolaeth yn uniongyrchol i ymddiriedolwyr yr ymddiriedolaeth dan sylw yn unol â thelerau’r ymddiriedolaeth.
Ble ydw i’n dechrau?
Y man cychwyn ar gyfer ysgutor fydd cadarnhau gofynion penodol yn uniongyrchol gyda deiliaid asedau, ac, os oes unrhyw ansicrwydd o hyd, trafod y sefyllfa gyda chyfreithiwr.
Os bydd person yn marw’n ddiewyllys (heb adael ewyllys ddilys), mae’n debygol y bydd angen grant o lythyrau gweinyddu gan y rhai sydd â hawl i’r ystâd o dan y rheolau diewyllysedd, i’w galluogi i ddelio â’r asedau yn yr ystâd. Unwaith eto, dylai sgwrs gyda chyfreithiwr helpu i egluro’n union beth sy’n ofynnol pan nad oes ewyllys ddilys.
