Treth etifeddiant ac ystadau fferm: yr hyn y mae angen i dirfeddianwyr ei wybod

Mae Treth Etifeddiant (IHT) yn bryder cynyddol i dirfeddianwyr amaethyddol a theuluoedd fferm ledled y DU.

Mae tir fferm yn aml yn cynyddu mewn gwerth dros amser, sy’n golygu y gall ystadau ddechrau fynd heibio’r trothwy IHT. Heb gynllunio’n ofalus, gall hyn arwain at filiau treth sylweddol ar gyfer ystâd unigolyn.

Mae ein system dreth yn cynnig rhyddhad penodol a all leihau neu leddfu’n llawn feichiau IHT ar dir amaethyddol. Fodd bynnag, mae’r gyfraith yn newid a bydd rheolau newydd yn dod i rym ym mis Ebrill 2026, gan wneud cynllunio yn gam hanfodol i dirfeddianwyr.

Rhyddhad Eiddo Amaethyddol a Busnes

Mae dau fath o ryddhad IHT y dylai unigolion fod yn ymwybodol ohonynt:

• Mae Rhyddhad Eiddo Amaethyddol (APR) yn lleihau gwerth trethadwy tir ac eiddo amaethyddol cymwys a drosglwyddir ar farwolaeth (neu mewn rhai trosglwyddiadau oes). Gellir cymhwyso APR naill ai 100% neu 50%, yn dibynnu ar yr amgylchiadau penodol
• Mae Rhyddhad Eiddo Busnes (BPR) yn rhyddhad ehangach sy’n berthnasol i asedau masnachu busnes, gan gynnwys cyfranddaliadau busnes, eiddo a pheiriannau a ddefnyddir mewn masnach (os bodlonir meini prawf penodol).

Efallai na fydd elfennau nad ydynt yn rhai amaethyddol o fewn y busnes, fel siopau fferm neu brosiectau arallgyfeirio, yn gymwys ar gyfer APR na BPR.

Beth sy’n newid?

O 6 Ebrill 2026, mae’r llywodraeth yn tynhau’r rheolau ar APR a BPR. Dyma’r hyn y mae angen i dirfeddianwyr ei wybod:

• Cap o £1m ar ryddhad llawn: dim ond y £1m cyntaf o eiddo cymwys fydd yn cael rhyddhad 100%. Bydd unrhyw beth dros hynny yn destun rhyddhad o 50%, sy’n golygu y bydd rhai rhwymedigaethau treth i dirfeddianwyr
• Newidiadau i gyfranddaliadau mewn cwmnïau bach: ar hyn o bryd mae cyfranddaliadau yn gymwys ar gyfer 100% BPR ond o fis Ebrill 2026, dim ond rhyddhad o 50% y byddant yn eu derbyn, waeth beth fo’u gwerth
• Cyfyngiadau ymddiriedolaethau a rhoddion: bydd asedau a ddelir mewn ymddiriedolaeth yn ddarostyngedig i’r cap o £1m ac ni fydd lledaenu asedau ar draws ymddiriedolaethau lluosog yn cynyddu’r rhyddhad sydd ar gael i dirfeddianwyr. Gall y rheolau newydd effeithio ar roddion a wneir ar ôl 30 Hydref 2024, os yw’r rhoddwr yn marw ar ôl Ebrill 2026
• Bydd tir amgylcheddol yn gymwys: o 6 Ebrill 2025, gall tir a ddefnyddir ar gyfer ailwylltio, bioamrywiaeth neu gynlluniau amgylcheddol (a oedd wedi’u heithrio o’r APR yn flaenorol) bellach fod yn gymwys – gan adlewyrchu newid tuag at bolisi amaethyddol sy’n canolbwyntio ar natur.

Bydd y rheolau newydd yn codi cwestiynau i dirfeddianwyr. Mae’r risgiau allweddol yn cynnwys:

• Rhwymedigaethau Treth Etifeddiant Annisgwyl: gall tirfeddianwyr wynebu treth ar dir a ffermydd yr oeddent yn credu yn flaenorol eu bod wedi’u heithrio rhag IHT
• Materion hylifedd: gallai treth ar dir gwerth uchel orfodi gwerthu tir neu asedau ffermio, gan amharu ar barhad busnes a bywyd fferm
• Colli hyblygrwydd: unwaith y bydd y rheolau yn eu lle, gall fod yn anodd neu’n ddrud i dirfeddianwyr ailstrwythuro perchnogaeth neu ddosbarthu asedau
• Cymhlethdodau ymddiriedolaeth: dylid adolygu’r trefniadau ymddiriedolaeth presennol yn ofalus er mwyn osgoi defnydd aneffeithlon o’r capiau rhyddhad newydd.

Er gwaethaf hyn, mae’r rheolau newydd yn rhoi rhai cyfleoedd i dirfeddianwyr. Mae ymestyn APR i ddefnydd tir amgylcheddol yn rhoi rhywfaint o hyblygrwydd i dirfeddianwyr gymryd rhan mewn cynlluniau cymhorthdal neu ecolegol heb golli unrhyw ryddhad IHT sydd ar gael. Mae’r opsiwn rhandaliad hefyd yn parhau i fod yn ei le, sy’n rhoi amser i dirfeddianwyr gynllunio a chodi arian.

Mae diwygio APR a BPR yn arwydd o newid mawr mewn polisi treth. Er y gall ffermydd bach barhau heb eu heffeithio, rhaid i ystadau amaethyddol gwerth uwch fod yn ymwybodol o’r newidiadau a chynllunio i addasu.

Beth ddylai tirfeddianwyr ei wneud yn awr?

Mae’n bwysig i dirfeddianwyr weithredu’n awr, boed hynny drwy ailstrwythuro, rhoddi, adolygu ymddiriedolaethau neu ewyllysiau, neu gynllunio buddsoddiad busnes yn ofalus i sicrhau nad ydynt yn cael eu heffeithio’n negyddol gan reolau newydd Ebrill 2026.

1. Adolygwch eich ystâd: dechreuwch gyda phrisiad llawn o’ch asedau a phenderfynwch a ydynt yn gymwys ar gyfer APR neu BPR o dan y rheolau newydd
2. Defnyddiwch y lwfans ar gyfer y ddau briod: mae’r cap o £1m yn cael ei asesu fesul unigolyn ac nid yw’n drosglwyddadwy, felly gall cyplau a pharau priod ddefnyddio’r cyfle hwn i wneud y mwyaf o’u rhyddhad
3. Ystyriwch anrhegion oes: Gall rhoddion cyn Ebrill 2026 ddarparu manteision cynllunio o hyd. Fodd bynnag, gallai rhoddion a wneir ar ôl 30 Hydref 2024 gael eu dal gan y rheolau newydd os yw’r rhoddwr yn marw ar ôl Ebrill 2026
4. Adolygwch ymddiriedolaethau ac ewyllysiau: os yw’ch tir wedi’i roi mewn ymddiriedolaeth neu os ydych chi’n bwriadu ei adael mewn ymddiriedolaeth, gofynnwch am gyngor arbenigol i gadarnhau a fydd y rheolau newydd yn effeithio arnoch chi ai peidio. Byddai hefyd yn fuddiol diweddaru eich ewyllys i adlewyrchu’r rheolau newydd
5. Mynnwch gyngor: ymgysylltwch â chynghorwyr cyfreithiol a threth cyn gynted â phosibl. Mae’r newidiadau hyn yn gymhleth a gallai cynllunio cynnar arbed cannoedd o filoedd o bunnoedd mewn treth yn ddiweddarach.

Mae’r diwygiadau hyn yn arwydd o’r newid mwyaf arwyddocaol mewn trethiant ystadau amaethyddol ers degawdau. Mae deall sut maent yn effeithio ar ystadau fferm yn hanfodol i amddiffyn cyfoeth cenedlaethau a sicrhau olyniaeth llyfn.

Gallai gweithredu cyn Ebrill 2026 wneud gwahaniaeth enfawr i deuluoedd fferm a thirfeddianwyr, gan gadw asedau ac etifeddiaeth tra’n lleihau amlygiad i dreth, y gellir ei gyflawni gyda’r cynllunio cywir ac arweiniad proffesiynol.

Awgrymodd dyfalu diweddar yn y cyfryngau y gallai’r llywodraeth feddalu ei safiad. Fodd bynnag, cadarnhaodd gweinidog ffermio Defra, y Fonesig Angela Eagle, y mis hwn y bydd cyhoeddiadau cynharach y Trysorlys yn sefyll, ac ni ddisgwylir unrhyw newid yng Nghyllideb yr Hydref ar 26 Tachwedd 2025.

Gelwir yn rheolaidd ar ein tîm Amaethyddiaeth ac Ystadau i ddarparu cyngor arbenigol ar dreth ac olyniaeth i fusnesau fferm a gwledig a gallant helpu os oes angen cymorth arnoch.